دشتستان بزرگ- حجت الاسلام والمسلمین عباس بهادر: حضرت امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ عبادتهای مردم را به سه دسته تقسیم می‌فرمودند: انّ قوماً عبدوا الله رغبهً فتلک عباده التجار: گروهی خداوند را به امید بهشت عبادت کردند که آن عبادت بازرگانان است. انّ قوماً عبدوا الله رهبهً فتلک عباده العبید: و گروهی خداوند را از ترس جهنم عبادت کردند که آن عبادت بردگان است. انّ قوماً عبدوا الله شکراً عباده الاحرار و گروهی خداوند را عبادت کردند از روی شکر و سپاس که آن عبادت آزادگان است.   قصه همه وصل حور و خلد برین است غایت مقصود ما نه آن و نه این است   موانع دعا: در دعاى کمیل امیر مؤمنان علی(ع) به این نکته بر مى خوریم که اگر بر سر راه دعا عایق و مانعى قرار گیرد و شخص داعى توجه به مانع نکرده و آن را رفع ننماید، اجابت نیز انجام نخواهد گرفت. حضرت با جمله “اللهم اغفرلى الذنوب التى تحبس الدعاء” به این شرایط مهم اشاره فرموده و گناه را اساسى ترین مانع دعا قرار داده اند، سپس براى علاج آن، دستور به استغفار داده اند. در این زمینه روایتى نیز به ما رسیده است که معاذ بن جبل از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم نقل مى کند و در آن به بسیارى از موانع دعا اشاره شده است، در آن روایت پیامبر اکرم اشاره به باطن اعمال فرموده اند؛ آن هم باطنى که حتى از دید و علم ملائکه حامل اعمال مخفى مى ماند. ما در این جا این روایت را نقل به معنى نموده و مورد بحث خود را در این مقطع نقل مى نماییم و از ذکر آنچه که فعلا مربوط به مبحث ما نیست صرف نظر مى نماییم.   از جمله موانع قبولى اعمال (به طور مطلق) که قعطا شامل دعا نیز مى‌شود، اینها را مى‌توان نام برد : ۱- غیبت برادران دینى . ۲- عملى که بنده به وسیله آن در پى کسب منفعت دنیایى باشد. ۳- تکبر بر خلایق . ۴-  خود بزرگ بینى و عجب . ۵- حسد نسبت به آنان که به علم و عمل اشتغال دارند. ۶- عدم شفقت و ترحم نسبت به دیگران . ۷- عملى که بنده به واسطه آن، قصد معروف شدن در بین مردم را دارد. ۸- عمل را به خاطر خدا به جا نیاورده است . ۹- زبان او موجب ایذاء دیگران است . ۱۰- گناهان خود را بر عهده دیگران مى گذارد. ۱۱- با بزرگداشت خود، دیگران را تحقیر مى نماید. ۱۲- با پاک جلوه دادن خود، به آلودگى دیگران اشاره مى نماید. ۱۳-  به واسطه دنیا مى خواهد آخرت را تأمین کند. ۱۴- به دیگران فحاشى مى نماید. ۱۵-  در حضور دیگران به نجوا مى پردازد. ۱۶- در او نسبت به مردم حالت گزندگى است .   موارد ذکر شده مجموعه اى است از موانع قبولى اعمال، به خوبى روشن است که این ها موانع دعا نیز هستند، زیرا دعا خود عملى است که عبادت بوده و موجب قرب الهى مى گردد و اگر مورد قبول واقع شود، به دنبال خود اجابت هم دارد؛ ولى اگر مردود گردد مضمون آن نیز مقبول نشده و قهرا به اجابت نخواهد رسید.   راز عدم استجابت دعا: سئلوا عن رسول الله (ص): “ما لنا ندعو الله فلا یستجیب دعاثنا و قال الله ادعونی استجب لکم قال ان قلوبکم ماتت یعشره اشیاء: اولها انکم عرفتم الله فلم تودوا طاعته و الثانیه انکم قراتم القران فلم تعملوا به و الثالثه ادعیتم محبه رسوله(ص) و ابغضتم اولاده و الرابعه ادعیتم عدواه الشیطان و وافقتموه و الخامسه ادعیتم محبه الجنه فلم تعملوا لها و السادسه ادعیتم مخالفه النار و رمیتم ابدانکم فیها و السابعه اشتغلتم یعیوب الناس عم عیوب انفیکم و اثامنه ادعیتم بغض الدنیا و جمعتموها و التاسعه اقررتم بالموت فلم تستعدوا و له و العاشره دفنتم موتاکم فلم تعتبر بهم فلهذا لا یستجاب دعائکم” از پیامبر اکرم(ص) سوال کردند چرا خدا را می خوانیم و دعای ما را مستجاب نمی کند، در حالی که خدا فرمود است “بخوانید مرا تا اجابت کنم دعای شما را”؟ پیامبر فرمود: به درستی که دل های شما مرده است به واسطه ده چیز: اول: به درستی که شما می شناسید خدا را پس طاعت او را ادا نمی کنید. دوم: به درستی که می خوانید قرآن را پس به آن عمل نمی کنید. سوم: ادعا می کنید محبت رسول خدا را و حال آنکه دشمن می دارید اولاد او را. چهارم: ادعا می کنید دشمنی شیطان را در حالی که موافقت می کنید او را. پنجم: دعا می کنید محبت بهشت را پس برای آن عمل نمی کنید. ششم: ادعا می کنید ترس از جهنم را در حالی که بدن خود را در آن می افکنید. هفتم: مشغول شوید به عیب های مردم در صورتی که از عیب خود غافلید. هشتم: ادعا می کنید بغض دنیا را و حال آنکه جمع می کنید آن را. نهم: اقرار به مردن دارید لکن مهیا برای آن نمی شوید. دهم: دفن می کنید مردگان خود را پس از آنها عبرت نمی گیرد. پس از این جهت دعای شما مستجاب نمی شود.   چند توصیه در استجابت: ۱- صلوات بر محمد و آل محمد(ص) در اول و آخر دعا  که در روایت فرمود خداوند حیا می کند که اول و آخر دعا(صلوات دعای مستجاب شده است) را مستجاب کند اما بین آن را نه! ۲- توسل به اهل بیت(ع): امام رضا(ع) فرمودند: هر گاه از خداوند تبارک و تعالی تقاضایی داشتی بگو خداوندا از تو می‌خواهم که بحق محمد و علی که نزد تو مقام والایی دارند حاجت مرا برآورده سازی. ۳- دعا در حق دیگران ۴- استفاده از لقمه حلال: شاید بعضی توجه نداشته باشند که خوردن مال حرام چه اثرات سوئی بر وجودشان می‌گذارد و چگونه راه استجاب دعا را مسدود می‌نماید «وَلا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَرِیقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» مال یکدیگر را به ناحق نخورید و کار را به محاکمه قاضیان نیفکنید که به وسیله رشوه و زور پاره‌ای اموال مردم را بخورید با این که شما آگاهی دارید. *** اما اگر تا به حال درباره فلسفه نزول قرآن تفکر کرده باشیم می تواند این سوال برای ما بوجود آید که خداوند قادر عالِم، رحمان و رحیم و… کسی که تمام عالَم از آن اوست و به ما فرموده هرچه می خواهید از من بخواهید تا دریابم شما را. باید این را در ابتدای کلامش برای اثبات و اطمینان در قلوب ما اشاره و بیان کرده باشد لذا در ابتدای قرآن سوره حمد را می بینیم و با یک دقت می توان یک فرمول مرحله ای برای  طریقه دعا از آن برداشت کرد و آن فرمول این است که: “سوره با بسم الله شروع شده است یعنی در ابتدای مواجهه با خداوند باید نیت خالص داشته باشیم و با ایمان به درگاه لایزال او زانوی ادب و خواستن بزنیم”. بسم الله الرحمن الرحیم: رسول خدا(ص) می‌فرماید دعایی که اولش با بسم الله شروع شود رد نخواهد شد.   ابتدای سوره با حمد و ستایش او شروع شده است یعنی آنچه را دارا می باشید و از آن من است، استفاده کامل کرده اید!؟ که شاعر چه خوب می گوید: شکر نعمت، نعمتت افزون کند/ کفر، نعمت از کفت بیرون کند به عبارت دیگر یعنی: الف) به آنچه داریم تفکر کنیم. ب) بدرستی استفاده کرده باشیم. ج) حق و حقوق نعمت ها (رساله حقوق امام سجاد(ع)) را ادا کرده باشیم.   ثنا و تمجید پروردگار: امام صادق(ع) می‌فرمایند: در نوشته‌های امیر المؤمنین(ع) بود که قبل از دعا، مدح و ثناء حضرت حق را بگویند. ابتدا بزرگی و عظمت خداوند را به رخ او بکشیم که خدایا! ما در خانه کسی آمده ایم که هم رحمان است و هم رحیم، هم مالک این عالم است و هم عالم دیگر. سپس تأکید کنیم که خدایا ما در پیشگاه شما آمده ایم و امیدی به کس دیگری و حتی اعمال و توان خود نداریم و ققط از شما کمک و یاری می طلبیم. حال خواسته خود را طلب کنیم، خواسته ای که در مسیر صراط مستقیم وهدایت گری ما به واسطه نعمت ها و حاجات  قرار بگیریم و برآورده بخیر می شود. در آخر استجابت را از خدا به دو شرط بخواهیم که ما: ۱- جزء کسانی قرار نگیریم که با دادن نعمت و داشتن آن خود را فراموش می کنند و به جای رشد و ترقی مورد غضب تو قرار می گیرند. ۲- این حاجت و نعمت موجب غرور و تکبر و… که ما را از راه صراط مستقیم منحرف می کند و جزء گمراهان قرار می دهد؛ نباشد.   اخلاص در دعا: اخلاص در دعا به خاطر تفاوت درک و شناخت افراد مراتبی دارد. بعضی در این مقام هستند که انگیزه را از دعا خواندن از مقاصد مادی و دنیوی پاک کنند و با توجه به ثواب و عقاب اعمال و به قصد رسیدن به حور و غلامان و قصرهای آخرت و ترس از عذاب دوزخ دعا می‌خوانند و به همین علت در کتاب های دعا جستجو می‌کنند و هر دعایی که ثواب اخروی بیشتری داشت انتخاب می‌کنند و برخی پا را فراتر نهاده و بدون طمع رفتن به بهشت و یا ترس از آتش جهنم، بلکه فقط جهت برقراری ارتباط با معبود و انس با حضرتش دعا می‌خوانند که این گروه از احرار و آزادگانند.