دشتستان بزرگ- اعظم معارفی： سلول های قرمز به گلبول های قرمز شهرت دارند و از فراوان ترین نوع سلول های خون هستند.

آیا می دانید در هر ثانیه عمر سه میلیون گلبول قرمز پایان می یابد و سه میلیون نسل جدید از گلبول قرمز وارد سیستم گردش خون می شود؟
آیا می دانید با وجودی که گلبول قرمز در دریای اکسیژن غوطه ور است، از سوخت و ساز غیر هوازی که حاصل آن انرژی اندک است، روزگار می گذراند تا امانت اکسیژن را بدون کم و کاست به بافت تحویل دهد؟
آیا می دانید که هر گلبول قرمز ۱۲۰ روز عمر می کند و در این مدت ۲۰۰ کیلومتر راه پر پیچ و خم عروق را طی می کند؟
آیا می دانید که گلبول قرمز با قطر هفت میکرون، مویرگ های دو میکرونی را طی می کند؟
حال تصور کنید که سیستم خون ساز دست از کار بکشد. راستی تولید ثانیه ای سه میلیون چگونه جبران می شود؟
گفتنی است که سیستم خون ساز روزانه ۲٫۵ بیلیون گلبول قرمز و ۲٫۵ بیلیون پلاکت و حدود یک بیلیون گلبول سفید به ازای هر کیلوگرم وزن، تولید می کند و جالب این که در شرایط اضطراری می تواند تولید خود را تا شش الی هشت برابر طبیعی افزایش دهد.
شایان توجه است که تولید انبوه، توسط محدود سلول مادر خون ساز صورت می گیرد. خون سازی از روز نوزدهم دوران جنینی شروع می شود.
سلول های قرمز خون حاوی مقادیر زیادی از پروتئین به نام هموگلوبین هستند که دارای آهن است و با اتصال به اکسیژن به آنها، باعث اکسیژن رسانی به بدن می شوند. مولکول های هموگلوبین داخل گلبول قرمز خون دی اکسید کربن را از بافت های بدن بر می دارد و به آنها اکسیژن می دهد. هنگامی که گلبول قرمز بیشتری وارد گردش خون می شود، سطوح اکسیژن خون و بافت افزایش می یابد.
حالا برسیم به این سوال که کم خونی چیست: کم خونی وضعیتی است که در آن به اندازه کافی سلول های قرمز سالم برای حمل اکسیژن به سلول های بدن وجود ندارد.
جذب آهن: آهن فلزی حیاتی است که در هموگلوبین و میوگلوبین و بسیاری دیگر از آنزیم های بدن وجود دارد. تبدیل حالت F2+ به F3+ و بالعکس موجب می شود که آهن به منزله عامل انتقال الکترون در آنزیم های گوناگون ب کار گرفته می شود. محتوای آهن بدن در مردان بالغ حدود mg/kg 50 و در زنان mg/kg است. بیشترین مقدار آهن برای انتقال اکسیژن و در حوضچه گلبول قرمز قرار دارد. آهن در ابتدای روده کوچک جذب می شود و کنترل جذب آن توسط سلول های گوارش نقض اساسی و در تنظیم آهن بدن دارد. به صورت تخمینی مردان روزانه یک میلی گرم آهن و زنان با توجه به خون ریزی ماهانه، روزانه ۱٫۵ تا ۲ میلی گرم آهن از دست می دهند.
اسید معده و ویتامین C و برخی پروتئین های، از تشدید کننده های جذب آهن هستند که با تبدیل Fe3 به Fe2 امکان جذب آن را فراهم می کنند. برداشت معده و کاهش اسید معده جذب آهن را مختل می سازد.
گفتنی است که تمام انواع پروتئین ها تشدید کننده جذب نیستند. برای مثال پروتئین های گیاهی سویا این خاصیت را ندارد، بلکه ممکن است مانع جذب نیز شود. شیر گاو بازدارنده و شیر انسان افزاینده جذب است.گفتنی است که شیر گاو شیر انسان مقدار کمی آهن دارد ولی جذب آهن از شیر انسان حدود ۴۹ درصد در مقابل ۱۰ درصد از شیر گاو است. شیر گاو به علت تحریک گوارش ممکن است با خون ریزی و دفع آهن نیز همراه باشد. شیردهی موجب از دست دادن ۰٫۵ تا ۱ میلی گرم آهن در روز می شود.
در هر بارداری حدود ۶۰۰ میلی گرم آهن، از طریق انتقال به جنین و خونریزی از دست داده می شود با توجه به اینکه هر سی سی خون فشرده حدود ۱ میلی گرم آهن دارد، این مقدار معادل آهن موجود در ۶۰۰ سی سی گلبول قرمز فشرده است.
امروز عفونت با باکتری معده عامل زخم معده از عوامل مهم آنمی فقر آهن است. آهن موجب کاهش جذب آنتی بیوتیک تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین می شود.
ذخیره آهن در بدن:
فریتین نوعی پروتئین است که آهن را در خود ذخیره می کند و در صورت اعلام نیاز بدن، آن را آزاد خواهد کرد. فریتین معمولاً در سلول های بدن وجود دارد و مقدار خیلی کمی از آن در خون وجود دارد. بیشترین غلظت فریتین معمولاً در سلول های کبد و سیستم ایمنی بدن یافت می شود.
فریتین به مقدار کمی بین ۱۲ تا ۳۰۰ میکروگرم در لیتر در پلاسما یافت می شود و در غیاب بیماری های التهابی و عفونی بازتابی از آهن ذخیره ای بدن است. کاهش فریتین به کمتر از ۱۲، نشان دهنده تهی شدن ذخایر آهن است. یادآوری می شود که مقدار نرمال فریتین کمبود آهن را رد نمی کند و یا مقدار بیشتر از ۳۰۰ به طور قطع بیان کننده افزایش آهن نیست. زیرا فریتین در گروه پروتئین های فاز حاد قرار دارد و در زمان التهاب و بیماری میزان آن بالا می رود. برای مثال ممکن است فریتین کمتر از ۵۰ در التهاب مفاصل یا بیماری مزمن با کاهش شدید ذخایر آهن همراه باشد. آسیب به بافت کبد موجب رها شدن مقدار چشمگیری از فریتین به خون می شود.

آنمی فقر آهن:
به هم خوردن تعادل آهن در بدن عوارضی مانند آنمی فقر آهن و آنمی بیماری های مزمن و افزایش آهن در خون را به دنبال دارد. محدود شدن منابع آهن نه تنها سنتز هموگلوبین را کاهش می دهد، بلکه تکثیر سلولی را دچار اختلال می کند. هنگامی که اشباع ترانسفرین (انتقال دهنده آهن در بدن) کمتر از ۱۵ درصد شود، آهن کافی براینیاز پایه بافت خون ساز که روزانه ۲۵ میلی گرم است دریافت نمی شود و از این رو دچار فقدان آهن می شود.
خب عزیزان تا اینجا با این مبحث آشنا شدیم. در جلسات بعد علائم بیمارانی که دچار کمبود آهن هستند و آزمایشات لازم برای تشخیص این بیماری را خدمتتان معرفی می کنیم.
یافته ها و تشخیص آزمایشگاهی آنمی فقر آهن:
آزمایشات CBC، Iron، TIBC و فریتین برای تشخیص فقر آهن انجام می شود.
ساده ترین آزمایش، CBC می باشد. در این آزمایش پارامترهای مختلفی گزارش می شود که هر کدام نشان دهنده یک چیز می باشد.
-در کم خونی مقدار هموگلوبین بین ۸ تا ۱۲ متغیر است و با علائم دار شدن بیمار ممکن است هموگلوبین از ۸ کمتر شود.
-افزایش RDW از پارامترهای اولیه در آنمی فقر آهن است که گاهی در افتراق آن از تالاسمی مینور می توان کمک کننده باشد.
-MCV کمتر از ۸۰ و یا MCH کمتر از ۲۷ در آنمی فقر آهن مشاهده می شود.
-اندازه گیری فریتین از تست های خوب در تشخیص آنمی فقر آهن است و کاهش کمتر از ۱۲ گویای فقر مطلق آهن است و باید توجه کرد که اندازه گیری آن همراه با پدیده التهاب و عفونت نباشد.
-در آنمی فقر آهن خالص، کاهش فریتین و سرم آهن و افزایش TIBC مشاهده می شود. توجه کنید که در شرایط فیزیولوژیک نوسانات روزانه در آهن سرم، حتی به ۳۰ درصد می رسد. اندازه گیری آهن سرم تغییرات روزانه دارد و مقدار آن در غروب کمتر از صبح است. زمان سفارش شده برای اندازه گیری آهن سرم و TIBC صبح قبل از خوردن صبحانه است و مصرف قرص آهن باید برای ۴۸ ساعت قطع شود ولی اندازه گیری فریتین در هر زمان بلامانع است و لزومی به قطع مصرف آهن ندارد.
-شمارش پلاکت ها، به ویژه در اوایل آنمی ممکن است به دوبرابر نرمال برسد که با مصرف آهن نرمال می گردد.
-شمارش گلبول قرمز در آنمی فقر آهن معمولاً کمتر از ۵ میلیون در میلی لیتر مکعب است ولی در حدود ۳ درصد از کودکان و بچه ها مبتلا به آنمی فقر آهن ممکن است بالغ بر ۵ میلیون شود.
-آنمی فقر آهن موجب کاهش هموگلوبین A2  می شود.
-قرص های ضد بارداری شبیه پروژسترون، موجب افزایش آهن بیشتر از ۲۰۰ و اشباع ترانسفرین حدود ۷۵ درصد می شود.
-تزریق آمپول آهن، آهن سرم را برای چند هفته به بیش از ۱۰۰۰ و اشباع ترانسفرین را به ۱۰۰ درصد می رساند.
-آهن سرم شروع قاعدگی ۱۰ تا ۳۰ درصد افزایش می یابد ولی با شروع قاعدگی به همین میزان کاهش می یابد.
-در افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن، ممکن است با مصرف قرص آهن برای دو تا سه هفته افزایش میزان فریتین مشاهده شود که به دلیل مصرف فوری آهن برای سنتز گلبول قرمز است.
علائم بالینی فقر آهن:
پیکا: به تغییرات الگوی غذایی مانند خوردن خاک و نشاسته و یخ، اصرار بر خوردن یک نوع غذا و میل به موادی که زیر دندان ایجاد صدا می کند، پیکا گفته می شود.
تغییرات سلول های اپی تلیال: آنمی فقر آهن ساختار و عملکرد سلول های اپی تلیال در بستر ناخن، دهان، حلق، زبان و معده را تحت تأثیر قرار می دهد. ناخن شکننده با شیارهای طولی، نازک و پهن شدن و گود یا قاشقی شدن از عوارض کمبود آهن است. زبان با احساس سوزش و زخم در گوشه های لب مشاهده می شود.
-اختلال در متابولیسم و کاهش کارایی ماهیچه ها حتی در فقر آهن خفیف مشاهده می شود. فقر آهن، متابولیسم ماهیچه را به غیر هوازی شدن و تولید اسید لاکتیک سوق می دهد.
زودرنجی، کاهش زمان تمرکز و دقت و بی علاقگی به محیط اطراف، خستگی و کوفتگی، ریزش مو، عدم قدرت تطابق دمای بدن در مواجهه با سرما در فقر آهن وجود دارد.
-درمان آنمی فقر آهن:
توجه کنید که درمان کم خونی فقر آهن، به ویژه در آقایان پایان راه نیست، بلکه فقر آهن ممکن استنشانه های مهمی از بدخیمی های سیستم گوارش می باشد.
جذب آهن با معده خالی بیشتر است، آب پرتقال و گوشت جذب آن را افزایش می دهد. شیر و غلات و چای، جذب آن را کاهش می دهد. پس از تصحیح کم خونی درمان باید برای سه تا شش ماه دیگر ادامه یابد. در غیر این صورت امکان برگشت کم خونی وجود دارد.ویتامین C جذب آهن را تا ۳۰ درصد افزایش می دهد.
-تزریق وریدی آهن به ویژه برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه که دیالیز می شوند محرک خون رسانی از قبیل اریتروپویتین دریافت می کنند، توصیه می شود.
آهن تزریقی عوارضی مانند آلرژی، تب، بزرگی غدد لنفاوی و تشدید دردهای رماتیسمی را برای مدت طولانی در برداشته باشد. توصیه می شود زیر نظر پزشک تزریق انجام شود.