دشتستان بزرگ- هادی پاپری*: استناد ماده ۶۷۹ قانون مدنی موکل هر وقت بخواهد می تواند وکیل را عزل نماید مگر اینکه وکالت وکیل یا عدم عزل در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد.
طبق ماده ۶۷۹ عقد جایز وکالت به دو نحو آثار عقد لازم بر آن مترتب می شود:
الف) وکالت وکیل به صورت شرط ضمن عقد لازم قرار داده شود در این صورت عقد وکالت جزء عقد لازم شده و از آن کسب لزوم میکند و مادام که عقد اصلی باقی است شرط ضمن آن را نمی توان برهم زد مانند وکالت مندرج در قراردادهای رهنی بانکها
ب) عقد وکالت مستقلاً واقع شده ولی عدم عزل وکیل در ضمن عقد لازم دیگری مانند بیع یا اجاره شرط شود در این صورت نیز شرط عدم عزل جزء عقد لازم قرار می گیرد و لازم الاتباع خواهد بود.
اما طرق انحلال اینگونه وکالت نامه ها به استثناء (فوت یا جنون طرفین، اقاله و استعفای وکیل) به شرح ذیل است:
فسخ یا انحلال عقد لازم که ضمن آن وکالت بلاعزل شده است.
در این صورت وکالت موضوع شق الف همراه با عقد منحل و منتفی شده و نیازی به فسخ یا عزل وکیل نیست ولی در وکالت موضوع شق ب با انحلال عقد لازم، فقط شرط ضمن آن باطل شده و عقد وکالت به طبع اصلی خود که عقدی است جایز  برگشته و در این حالت موکل می تواند آن را فسخ نماید.
۱) اثبات باطل بودن یا فساد شرط ضمن عقد، که در این حالت نیز وکالت جایز شده و قابل فسخ از طرف موکل است.
۲) از بین رفتن متعلق وکالت یا انجام عمل مورد وکالت توسط خود موکل طبق ماده ۶۸۳ قانون مدنی.
انحلال عقد لازم یا شرط ضمن عقد چگونه است؟
الف) اگر عقد لازم بین دو نفر واقع شده و وکیل شخص ثالث باشد در صورت توافق طرفین میتوان عقد لازم را اقاله و یا شرط ضمن آن را اسقاط کرد، در این حالت وکیل که شخص ثالث باشد قدرت ممانعت این امر را نخواهد داشت.
ب) اگر وکیل طرف عقد لازم باشد، موکل به ناچار مجبور به اقامه دعوی از طریق مراجع قضائی خواهد بود که این رای در صورت صدور به نفع وی اعلامی بوده و طبق ماده ۴ قانون اجرای احکام مدنی نیازی به صدور اجرائیه ندارد، وظیفه دفترخانه اسناد رسمی نیز در این حالت فقط قید مراتب در ملاحظات سند طبق اعلام دادگاه خواهد بود و ادامه طبق بند یک طرق انحلال.
ج) عدم تحقق فسخ در وکالت بلاعزل وقتی است که شرط به صورت نتیجه قرار داده شود و اگر شرط ضمن عقد به صورت شرط فعل باشد مانند اینکه شرط شود که موکل وکیل را عزل نکند، در این صورت به عزل از طرف موکل، وکیل عزل شده ولی مشرط له (وکیل یا شخص ثالث ) می تواند از نظر تخلف شرط عقد لازم را فسخ کند.
اما درخصوص موارد ذکر شده در متن سند وکالت:
۱) اگر در متن سند قید نشود که شرط عدم عزل ضمن عقد لازمی شرط شده است (موکل حق عزل وکیل را ازخود سلب و ساقط نمود) طبق ظاهر موضوع شرط ضمن عقد لازم نیست و اگرچه بعضی از حقوقدانان به استناد اصل آزادی اراده و ماده ۱۰ قانون مدنی این شرط را نیز لازم الوفاء می دانند اما این نظر در مراجع قضائی و رسمی و فقهی پذیرفته نشده است لذا این عزل وکیل از طرف موکل به عقیده اینجانب بدون مراجعه به مراجع قضائی امکان پذیر است و در صورت اعتراض وکیل، وی بایستی به مراجع قضائی مراجعه کرده وثابت نماید این شرط ضمن عقد لازمی بوده است.
۲) اگر شرط عدم عزل محدود به مدت معینی شده باشد پس از اتمام مدت موکل حق عزل وکیل را خواهد داشت.
۳) اگر برای عقد وکالت مدت معین شده باشد به محض اتمام مدت مقرر عقد وکالت خود به خود منتفی می گردد.
۴) در خصوص ضم امین، طبق مقررات و قواعد فقهی عقد وکالت، وکیل خود امین موکل است لذا ضم ایمن معنی ندارد.
۵) در خصوص شرط عدم ضم وکیل یا شرط عدم انجام مورد وکالت توسط خود موکل دو نظر وجود دارد:

الف) عده ای این شروط را به استناد ماده ۹۵۹ قانون مدنی نافذ نمی دانند ولی بعضی دیگر استدلال می کنند چون این شرط، فقط سلب مورد خاصی از حقوق است شامل حکم ماده فوق نمی گردد و طرفین بر اساس اصل آزادی اراده و ماده ۱۰ قانون مدنی می توانند این شرط را ضمن عقد لازمی منعقد نمایند و به طورکلی به عقیده این عده هر حقی را که قابل انتقال یا اسقاط باشد می توان حق تمتع یا اجراء آن را از خود سلب نمود.
در پایان راحت ترین طریق انتفای وکالت بلاعزل استفاده از ماده ۶۸۳ قانون مدنی است و در صورت اعتراض وکیل، بار اثبات موضوع از طریق مراجع قضائی به عهده وکیل خواهد بود.
*مـدرس دانـشگاه