دشتستان بزرگ- هادی پاپری*: گاه ممکن است شما مایل باشید که ملک خود را جهت استفاده در اختیار اشخاص دیگر قرار دهید، بی آنکه مالکیت آنرا به افراد مزبور انتقال دهید، قانون این حق را برای شما تحت عنوان”حق انتفاع”به رسمیت شناخته و بر آن آثار حقوقی متنوعی را مترتب ساخته است.

*”حق انتفاع”* در واقع حق بهره مندی و حق استفاده از منافع اموال غیرمنقول (ازاضی و املاک) و منقول است که با استفاده از مال مذکور بقاء آن متصور باشد. این حق مجزا از حق مالکیت مورد توجه قانونگذار قرار گرفته و البته در شرع مقدس نیز به تبع تعارف اجتماعی آن، مورد تنفیذ و تأیید واقع گردیده است.

“منافع”یک ملک ممکن است دارای تنوع متعددی باشد. مثلاً منافع یک آپارتمان استفاده از آن به عنوان محل سکونت اشخاص است، و منافع یک باغ علاوه بر امکان سکونت، ثمرات اشجار و همچنین زراعت در آن، باشد.

کلمه “انتفاع” از ریشه “نفع” مأخوذ گردیده و معنای لغوی آن “بهره بردن شدن و سود جستن” است. “حق انتفاع” در حقوق بدین مفهوم است به مالک اجازه می دهد که شخص یا اشخاص دیگر املاک و یا اموال او را در اختیار گرفته و از آن استفاده کنند بی آنکه مالک آن املاک و اموال محسوب گردند.

*”حق انتفاع”* ممکن است برای مدت معین و محدودی واگذار شود. مثلاً ممکن است شما آپارتمان خود را برای مدت ده سال برای سکونت در اختیار برادر خود قرار دهید. در این صورت از حق انتفاع مذکور به عنوان *”حق رقبی”* یاد می شود. واژه “رقبی” هم خانواده “رَقَبِه” بوده و در لغت عرب به معنای چیزی است که دارای حیطه و محیط است و به عبارت دیگر احصاء گردیده است. و در اصطلاح برای قطعه زمین مشخص استعمال می گردد.

*”حق انتفاع”* ممکن است برای طول مدت حیات مالک و یا شخص منتفع واگذار گردد. به عنوان مثال فردی منزل خود را برای استفاده شخص دیگر برای مادامی که خود زنده است و یا مادام حیات فرد منتفع، در اختیار وی قرار می دهد. در این صورت حق انتفاع واگذار شده را *”حق عمری”* می نامند.

در صورتی که شما منافع ملک خود را برای سکونت در اختیار دیگری قرار دهید، حق انتفاع واگذار شده را *”حق سکنی”* می نامند.

واگذاری حق انتفاع می تواند معوض باشد و یا به صورت رایگان صورت پذیرد.

در صورت واگذاری حق انتفاع، مالک در مدت معینه حق رجوع نخواهد داشت مگر آنکه مدت معین نکرده باشد. در این صورت در هر زمان می تواند از اذن خود رجوع نماید. در این نوع واگذاری، حق انتفاع با فوت مالک، منقضی و رفع می گردد.

یکی از کاربردی ترین نکات واگذاری حق انتفاع در جایی است که فردی می خواهد ملک خود را به صورت قطعی به فرد دیگر واگذار کند و یا آن را وقف نماید، اما از طرف دیگر مایل است مادامی که خود زنده است از آن ملک استفاده نماید. در این صورت میتوان ضمن عقد لازم شرط نمود که حق انتفاع ملک مزبور مادام حیات مالک در اختیار وی باشد. این راهکار آنجا ارزش خود را به نمایش می گذارد که مالک چنین قصدی دارد لکن از یک طرف انتقال ملک ملازمه بدیهی با انتقال منافع آن دارد و مالک پس از انتقال نمی تواند خود همچنان از آن بهره مند گردد، و از طرف دیگر وصیت به انتقال ملک پس از فوت نیز در صورت اعتراض وراث، نمی تواند چنین خواسته ای را جامه عمل بپوشاند. در اینجا با حفظ حق انتفاع در ضمن انتقال، مالک براحتی و با اطمینان، به مقصود خود نائل می گردد.

*مـدرس دانشگاه