دشتستان بزرگ- وحید مصدق*: صنعت سیمان در عین اینکه یکی از پیشران‌های توسعه عمرانی کشور است، یکی از پرمصرف‌ترین صنایع در حوزه منابع طبیعی، انرژی و محیط زیست نیز به شمار می‌رود. در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، راه‌اندازی و فعالیت یک کارخانه سیمان بدون ارزیابی دقیق اثرات جانبی می‌تواند منجر به فشار شدید بر منابع آب، برق، زمین و هوای منطقه شود.

به گزارش دشتستان بزرگ، یک کارخانه با ظرفیت تولید سالانه یک میلیون تن سیمان و کلینکر، سالانه حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار مترمکعب آب مصرف می‌کند. این میزان برابر است با مصرف آب سالانه بیش از ۵۰۰۰ خانوار شهری.

در بسیاری موارد این آب از طریق چاه‌های عمیق اختصاصی تامین می‌شود که می‌تواند باعث افت سطح آب زیرزمینی، کاهش آب‌دهی چاه‌های شرب و کشاورزی اطراف و در بلندمدت فرونشست زمین شود.

برآوردها نشان می‌دهد که چنین کارخانه‌ای حدود ۵۰ تا ۷۰ میلیون کیلووات‌ساعت برق در سال مصرف می‌کند، معادل برق مصرفی حدود ۱۲ هزار تا ۱۵ هزار خانوار شهری.
در مناطقی که زیرساخت‌های برقی ضعیف است، این مصرف می‌تواند موجب خاموشی‌های مکرر، افت ولتاژ و اختلال در تامین برق خانگی و درمانی شود.

از سویی دیگر مصرف سالانه گاز در این واحدها معمولاً بین ۶۰ تا ۸۰ میلیون مترمکعب است، چیزی معادل مصرف بیش از ۴۵ هزار خانوار شهری. در زمان‌های بحران گاز، جایگزینی با مازوت متداول می‌شود که از آلاینده‌ترین سوخت‌های صنعتی است و باعث افزایش ذرات معلق و بوی نامطبوع، تشدید بیماری‌های تنفسی و آسم و آلودگی محیط زیست شهری و روستایی اطراف می‌شود.

برای تولید یک میلیون تن سیمان، کارخانه باید سالانه بیش از ۱.۵ میلیون تن سنگ آهک، خاک رس، مارن و سایر مواد معدنی را از کوه‌ها و دامنه‌های معدنی برداشت کند. اثرات این برداشت شامل تخریب چهره طبیعی کوه‌ها و زیباشناسی سرزمینی، نابودی زیستگاه‌های جانوری و گیاهی بومی، افزایش فرسایش خاک، احتمال سیل و روان‌آب‌ها، تولید گردوغبار و آلودگی صوتی ناشی از انفجار و حمل و نقل، بی‌ثباتی اکولوژیک و کاهش تنوع زیستی است.

این در حالی است که با فروش یک میلیون تن سیمان به قیمت متوسط ۳۰ دلار به ازای هر تن، درآمدی حدود ۳۰ میلیون دلار، معادل ۲۷۰۰ میلیارد تومان با دلار ۹۰ هزار تومانی برای کارخانه حاصل می‌شود. با کسر هزینه‌هایی چون دستمزد، انرژی، مواد اولیه و حمل و نقل، سهم سودآوری قابل توجهی باقی می‌ماند که می‌تواند صرف جبران آثار زیست‌محیطی و ایفای مسئولیت اجتماعی شود.

با توجه به برداشت گسترده از منابع طبیعی و مصرف بالا، چنین کارخانه‌هایی موظف‌اند در تامین پایدار آب منطقه مشارکت مالی و فنی داشته باشند، مثل ساخت ایستگاه آب شیرین‌کن یا خط انتقال. همچنین بخشی از برق مصرفی باید از منابع تجدیدپذیر مانند خورشیدی یا بادی تامین شود. ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا باید نصب و داده‌ها عمومی شود. در بازسازی طبیعت کوهستانی و کاشت پوشش گیاهی مقاوم مشارکت کنند. همچنین باید در سلامت، آموزش و اشتغال پایدار مناطق اطراف سرمایه‌گذاری و فرآیند استخراج معادن را پایش و احیا کنند تا از گسترش آسیب‌ها جلوگیری شود.

لذا نتیجه می‌گیریم که صنایع سنگین به ویژه در مناطق کم‌آب و کم‌برق نباید تنها با نگاه اقتصادی توسعه یابند. حیات مردم، کشاورزی، سلامت عمومی، منابع طبیعی و ثروت بین نسلی همه در معرض خطرند. اگر صنعت، مردم و محیط زیست همزمان دیده نشوند، هیچ‌کدام پایدار نمی‌مانند.

این گزارش با هدف افزایش آگاهی عمومی و مسئولیت‌ پذیری متقابل صنعت و جامعه و به تحلیل مدل عملکرد یک صنعت سیمان در اقلیم خشک ایران پرداخته است.

*کارشناس ارشد نانو شیمی