دشتستان بزرگ- سیده فاطمه موسوی*: طبقه بندی مراحل رشد، ۱۲ تا ۲۰ سالگی را دوره نوجوانی می نامند که معمولا با تغییرات ناشی از بلوغ از جمله تغییرات جسمی، شناختی، اجتماعی و… همراه است. نکته قابل توجه این است که نوجوانی با بلوغ فرق دارد هرچند در اکثر افراد این دو با یکدیگر همراه میشوند ولی فرد می‌تواند وارد دوره نوجوانی شود اما هنوز به بلوغ نرسیده باشد یا بالعکس.
نوجوانی سنی است که فرد را با تعارضاتی مواجه میسازد؛جسم به یکباره رشد کرده و شبیه افراد بزرگسال میشود، از نظر فکری به سمت و سوی استقلال می‌رود و تمایل دارد خودش تصمیم گیری کند. نوجوان در واقع نه کودک است که اجازه دهد دیگران برایش تصمیم بگیرند و نه بزرگسال است که خودش بتواند برای خودش تصمیم بگیرد. هیجاناتش خیلی سریع به اوج می‌رسند و بلافاصله فروکش میکنند به همین دلیل فرد در این دوره خیلی زود عصبانی شده و از کوره در می‌رود و بلافاصله پشیمان می‌شود. در این سن نوجوان به دنبال هویت خویش است؛ من کیستم؟ از کجا آمده ام؟ چه دین و اعتقاداتی باید داشته باشم؟ کدام یک از فرهنگ های خانوادگی من قابل قبول است و کدام نیست؟
شناخت والدین از دوره نوجوانی بر میزان درک آنها از فرزندانشان در این سن بسیار موثر است و هر چه آگاهی بیشتری در این باره داشته باشند نوجوان را بهتر و بیشتر درک میکنند در نتیجه رفتار مطلوب تری با وی خواهند داشت.
بخشی از پرخاشگری نوجوان به این دلیل است که والدین هنوز نتوانسته اند بزرگ شدن فرزندشان را بپذیرند و انتظار دارند مانند دوره کودکی مطیع و گوش به حرف آن ها باشد و این به عدم شناخت آنها از این دوره برمیگردد.
از طرفی نوع رفتار والدین میتواند الگوی بسیار مؤثری برای فرزند باشد؛ اگر مادر پرخاشگر و تندخو است و یا پدر بسیار مضطرب است نمیتواند فرزند آرامی تربیت کند به ویژه نوجوان که خود بطور طبیعی با تعارضاتی همراه است.
یکی دیگر از ویژگی های دوره نوجوانی تمایل به دوستان و هم سن و سالان است؛ تلاش دارند در رفتار و پوشش شبیه هم سالان باشند تا از طرف آنها بهتر پذیرفته شوند. در این دوره نوجوان روی دوستان خود تعصب دارد و هرگونه انتقاد و بی احترامی به آن ها را ازطرف دیگران بی پاسخ نمی‌گذارد این درحالی است که معمولا والدین میخواهند همانند دوره کودکی، خودشان برای فرزندشان دوست انتخاب کنند به همین دلیل با انتقاد تند و مورد حمله قرار دادن دوستان فرزندانشان آنان را به پرخاشگری وامی‌دارند.
از جمله دیگر عوامل پرخاشگری نوجوان این است که والدین با آن ها وارد لجبازی می شوند؛ اگر فرزند صدایش را بلند کرد مادر صدایش را بلندتر میکند، پدر شروع به تهدید او میکند و متاسفانه گاهی نوجوان تنبیه فیزیکی می‌شود که این امر عزت نفس وی را زیر سوال میبرد. لجبازی دور بیهوده ای است مثل اینکه به فرزندتان بگویید « بچرخ تا بچرخیم!» در حالی که این چرخیدن ارمغانی جز خشم و پرخاشگری فرزندتان را به همراه ندارد.
نوجوان به دنبال این است که به دیگران به ویژه والدین نشان دهد که بزرگ شده پس اگر شما در رفتار این بزرگ شدن را به او نشان دهید به بهبود ارتباط شما با ایشان و در نتیجه آرامش فرزندتان کمک میکند؛ مثلا میتوانید در تصمیم گیری های خانوادگی نظر وی را بپرسید، به او حق انتخاب دهید، وظایف و مسئولیت هایی را که به آنها علاقه نشان میدهد به ایشان بسپارید.
نوجوان به شدت از اینکه شما مسائل را بصورت منطقی برایش توضیح دهید و علت هر تصمیم را به بگویید استقبال می‌کند پس بهتر است علت هر خواسته و تصمیمی را برای ایشان توضیح دهید.
پیشرفت تکنولوژی سبب شده نوجوانان امروز با نوجوانان گذشته متفاوت باشند و خیلی زود اطلاعاتی را بدست آورند که نیاز است آنها را از خانواده خود بیاموزند بنابراین بهتر است پدران و بویژه مادران اطلاعات خود را در زمینه پیشرفت تکنولوژی و به ویژه فضای مجازی به روز کنند تا بتوانند همراه خوبی برای فرزندانشان باشند و حرفی برای گفتن با نوجوانشان داشته باشند. بدین ترتیب با بهبود ارتباط والد فرزندی میزان درک متقابل بیشتر شده و والدین میتوانند به سمت سبک فرزندپروری مقتدر رفته و تکنیک های افزایش رفتار مطلوب و کاهش رفتار نامطلوب را در تربیت فرزند خود به کار گیرند.

*کارشناس ارشد روانشناسی بالینی کودک و نوجوان
مدیر مرکز اختلالات یادگیری باران
رزرو نوبت: ۰۹۹۱۳۲۹۵۷۴۰