دشتستان بزرگ- هادی پاپری: سند در لغت و به مفهموم عام، به معنای «آنچه بدان اعتماد کنند» آمده است و به مفهوم خاص و بر اساس ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی، «عبارت است از هر نوشته ای که در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد.»
بنابراین نوشته در صورتی سند شمرده می شود که بتواند در دادرسی، دلیل قرار گیرد.
اگرچه سند معمولاً در اعمال حقوقی مانند عقود و ایقاعات از قبیل بیع، اجاره، نکاح، طلاق، فسخ و رجوع نوشته می شود اما ممکن است در اعمال مادی و وقایع حقوقی نیز نوشته شود؛ همان گونه که تولد و وفات در اسناد سجلی به وسیله ادارات ثبت احوال نوشته می شود.
در هر حال، علی القاعده «نوشته» را در صورتی می توان به مفهوم اصطلاحی، سند دانست که از جمله دارای امضاء، اثر انگشت یا مهر شخصی باشد که سند به او نسبت داده می شود.

انواع سند؛
اگرچه اسناد متنوع هستند و در نتیجه می توان آنها را از جهات گوناگون دسته بندی کرد اما ماده ۱۲۸۶ قانون مدنی، اسناد را به دو دسته رسمی و غیررسمی تقسیم کرده است.

اسناد رسمی؛
به موجب ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی، «اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مامورین رسمی، در حدود صلاحیت آنها و بر طبق مقررات قانونی تنظیم شده باشند، رسمی است.»
بنابراین سند در صورتی رسمی شمرده می شود که دارای ارکانی باشد:
۱) تنظیم به وسیله مامور رسمی.
۲) رعایت حدود صلاحیت مامور در تنظیم سند.
۳) رعایت مقررات قانونی در تنظیم سند.

انواع اسناد رسمی؛
اسناد رسمی را به چهار دسته تقسیم کرده اند:
الف) اسناد قانونی مانند قانون ها و فرمان ها.
ب) اسناد اداری مانند دستورهای صادره از ادارات لشکری و کشوری.
ج) اسناد تنظیمی در دفاتر ثبت.
د) اسناد قضایی مانند احکام و قرارهای دادگاه ها و صورت مجالس تنظیمی.
البته اسناد رسمی به چهار دسته مزبور منحصر نمی شود، به عنوان مثال، پروانه وکالت و جواز کارشناسی نیز سند رسمی شمرده می شود، زیرا دارای ارکان مزبور است.

اسناد عادی؛
به موجب ماده ۱۲۹۳ قانون مدنی، «هرگاه سند به وسیله یکی از مامورین رسمی تنظیم اسناد تهیه شده اما مامور، صلاحیت تنظیم آن سند را نداشته یا در تنظیم سند، ترتیبات مقرره قانونی را رعایت نکرده باشد، سند مزبور در صورتی که دارای امضاء یا مهر طرف باشد، عادی است.»
در نتیجه حتی سندی که یکی از ارکان سند رسمی را نداشته باشد اما علی القاعده دارای امضاء، مهر یا اثر انگشت طرف باشد، عادی است.

*مــدرس دانشگاه